Kategoriarkiv: faktabøker og sakprosa

Aina Basso: Dei dødsdømde

Ho sa ho var dronning, men dei trudde ikkje på ho. Skotsk-norske dronning Margrete døydde i 1289, berre sju år gamal. Ti år seinare dukka det opp ei kvinne med grått hår som påstod at ho var dronning Margrete og at ho hadde vore bortført. Mange trudde det var sant, men ikkje biskopen og styremaktene. Ho vart brend på bålet i 1301, som den første kvinna me veit om her i landet.

Dei dødsdømde fortel også historia om tenestejenta Sofie Johannesdotter. Først drap ho ei anna tenestejente med gift i teen. Tre år seinare forgifta ho husfrua, og året etter drap ho husbonden. Året etter prøvde ho på det same igjen, men offeret overlevde. No var mistanken så sterk at lika vart gravne opp att, og dei hadde framleis arsenikk i kroppen. 37 år gamle Sofie Johannesdotter vart halshogd i 1876, og ho er den siste kvinna i Noreg som vart avretta. Les meir →

Line Nagell Ylvisåker: Foxi – sledehunden ingen ville ha

Dette er ei forteljing om polarhunden Foxi. Det er også ei forteljing om kjærleik, tillit, det spesielle forholdet som kan vere mellom hund og menneske, hundekøyring, sledehundar og sledehundløpet Iditarod. Mest handlar boka om at vesle Foxi blir sett på prøve.

Boka er skriven av Line Nagell Ylvisåker (f. 1982) som har budd i Longyearbyen sidan 2005. Ho er utdanna journalist og har også skrive boka Verda mi smeltar. Å leve med klimaendringar på Svalbard.

I boka får vi følgje Foxi gjennom livet. Då ho blei fødd på Svalbard, åt ho dårleg og var lita og svak. Eigaren, hundekøyraren Tommy Jordbrudal, tenkte at han ikkje kunne bruke Foxi som sledehund, og ønskte å gi bort Foxi. Men ingen ville ha henne, og Tommy valde å behalde hunden sin. Les meir →

Johannes Nymark: Barça. I kamp sidan 1899

«Alle veit i dag at toppfotballen er ein korrupt pengemaskin der stadig griskare eigarar inntar styreromma, medan ingen lokale heltar er igjen på laget som entrar banen».

Denne salven kjem frå Kjartan Fløgstad i føreordet til dokumentarboka om FC Barcelona, klubben som av mange blir rekna som verdas beste på totusentalet. Forfattaren er Johannes Nymark, spansklærar, forskar og fotballentusiast med eit livslangt kjærleiksforhold til klubben. Han kom til Barcelona som ung språkstudent i 1971, og kjøpte sitt første årskort på heimebana Camp Nou (som tyder Ny mark!) lenge før klubben og spelarane fekk verdsvid stjernestatus. Han har dermed ein heilt annan og breiare bakgrunn enn dagens talrike Barça-fans, som først og fremst er opptekne av spelarane og spelet på den grøne grasmatta. Les meir →

Anders Totland og Martin Ernstsen: Pest og plage – verdas verste pandemiar

I denne faktaboka får vi lære meir om sjukdommar som har herja både i Noreg og elles i verda, frå svartedauden i 1349 til koronapandemien. Boka gir oss eit historisk innblikk i korleis sjukdommane råka både by og bygd, og fortel om tragiske utfall for fleire familiar.

Vi får høyre om namngjevne personar som har blitt råka av dei ulike sjukdommane, og vi får eit innblikk i korleis mange av desse personane har opplevd å bli behandla. Forfattaren skriv også om utvikling av medisinar og vaksiner og kva som kan skje dersom vi brukar for mykje antibiotika. Les meir →

Siri Helle: Med berre nevane – eit forsvar for praktisk arbeid

Kvifor skal vi arbeide praktisk når vi strengt tatt ikkje må? Fordi vi er skapte til det. Og det minner og motiverer Helle oss på i denne boka.

Bygging av ein utedo er motoren i handlinga. Forfattaren har arva ei straumlaus hytte etter bestefaren i heimefjella. Ho sagar ned sitkagran og grev stokkane som eit fundament ned i jorda. Vi får innblikk i Helle sin oppvekst knytt til familieindustri. Å vere skuleflink, men uroleg i kroppen. Opprørsk, kreativ og musikalsk, og med ei skarp tunge og ein ditto sylskarp penn. Om akademia og om å finne seg sjølv i ei agronomutdanning i vaksen alder.

Les meir →

Åsmund Husabø Eikenes: Ny kunnskap om kreft. På veg mot framtidas kreftbehandling

Dette er ei bok som gir oppdatert og kvalitetssikra kunnskap om eit tema mange har høyrt om, men som få utanfor fagmiljøa har detaljert innsikt i. Forfattaren Åsmund Husabø Eikenes er sjølv kreftforskar med doktorgrad i emnet. Han greier det kunststykket å presentere dei mange og svært komplekse sidene ved denne alvorlege diagnosen på ein måte som er til å forstå også for ikkje-fagfolk.

Eikenes skriv om immunterapi og andre behandlingsformer, om diagnostisering, forskingsprosjekt og vaksinar. Bruk av kunstig intelligens er også eit tema.

Ein sentral bodskap i boka er at kreft er mange ulike typar sjukdomar som krev til dels svært spesiell og individuelt tilpassa behandling. Det kjem godt fram kor vanskeleg det er både å stille heilt rett diagnose og å finne akkurat rett behandling. Les meir →

Erna Osland og Victoria Sandøy: Kanskje, kanskje? Om tannfelling, tannfeer og trøyst

Opplegg til boka:
Bok på 1-2-3: Kanskje, kanskje? Tverrfagleg undervisningsopplegg for barnetrinnet 1.–4. i norsk, naturfag og samfunnsfag.

Kritikarroste Erna Osland har skrive ei bok der skjønnlitteratur og sakprosa går hand i hand. Ho fortel om tannfelling og trøyst og den fine og magiske fellesskapen som kan vere mellom barn og vaksne i tannfellingsprosessen. Boka er nydeleg og dyktig illustrert av Victoria Sandøy. Illustrasjonane er oppfinnsame og fargerike, og ho bygger godt opp den karakteristiske fagboka til Osland.

Les meir →

Bår Stenvik og Rune Markhus: Ti utrulege oppfinningar

Opplegg til boka:
Tid for ti: Undervisingsopplegg og aktivitetar til eit utdrag frå boka (s. 8–17)

I ti spennande kapittel kan vi lese om oppfinningane lyspæra, atombomba, kjøleskapskrukka, p-pilla, antibiotika, oppvaskmaskinen, autotune, protesar, kevlar og den vitskaplege metoden. Her får vi presentert nokre nye og nokre gamle oppfinningar, og veit du ikkje kva alt dette er, kan du lese om det i boka. I tillegg finn vi tekstboksar der vi får informasjon om andre oppfinningar. I kapittelet om oppvaskmaskinen får vi presentert miksmasteren, ostehøvelen, gaffelen og nåla. Vi får også lese historia om forfattaren som i si tid måtte hjelpe til med oppvasken.

Lyspæra er sjølve symbolet på det å finne opp noko epokegjerande, og det klassiske bildet av ein oppfinnar er ein mann i kvit frakk på eit laboratorium. Stenvik nyanserer dette bildet og skriv at ei oppfinning gjerne er resultat av eit samarbeid mellom fleire, og at oppfinningar tar tid å utvikle. Dei er sjeldan resultat av ein genial idé, men eit langvarig arbeid med prøving og feiling. Oppfinnaren kan sjølvsagt like godt vere ei kvinne; «Og denne evna til å sjå nærare der andre ikkje ser noko interessant, er typisk for ein oppfinnar».

Les meir →

Gaute Eiterjord: Klimaopprøret

Gaute Eiterjord, med bakgrunn frå Natur og Ungdom, har skrive ei handbok for ungdommar som vil diskutere klima- og miljøsaker. Han tar utgangspunkt i Greta Thunbergs engasjement og skolestreikane i 2019. Eiterjord er svært kritisk til politikarane og deira manglande handlekraft: FNs klimapanel kom med den første klimarapporten sin i 1990, men politikarane sviktar og skuldar på kvarandre. Og vi har dårleg tid.

Les meir →